کامل ترین مجموعه فرهنگ لغت خودمونی مردم ایران قسمت نهم

در آوردن از خود-دروغ پردازی کردن

روده دراز-پر حرف-وراج

آبدست-ماهر-استاد

خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

کار شگفت‌انگیز کردن

انداختن پشت گوش-سهل‌انگاری کردن-دیر انجام دادن-کوتاهی کردن

بنده منزل-خانه ی من

الانه-همین حالا-هم اکنون

آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

بی همه کس-بی پدر و مادر
خلیلی-نوعی غل و زنجیر-نوعی انگور

پاتختی-چارپایه ی کوچک کنار تختخواب-روز بعد از عروسی

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

در هچل انداختن-به درد سر انداختن-به مخمصه انداختن

اَکه ننه-آدم آب‌زیرکاه

ریش بابا-نوعی انگور درشت دانه
جای سوزن انداختن نبودن-پر بودن-بسیار شلوغ بودن

پراندن-بی اراده حرف درشت و بی جایی در سخن آوردن-گاه گاه در نهان تباهی کردن زن

بلایی به روز کسی آوردن-به کسی آزار سخت رساندن

 

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن

حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن

چین و خم-پیچ و تاب

ریپ زدن-نامیزان کارکردن موتور

چین چینی-پر چین

دولاب-گنجه-کمد-قفسه

تاب-طنابی که از دو سو بر درخت یا دو ستون می بندند و در میان آن می نشینند

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

از چنگ دزد در آمدن و به دام رمال افتادن(از باران به ناودان پناه آوردن)
از آب روغن گرفتن(از هر اتفاقی بهره برداشتن)
بی حوصله-ناشکیبا-شتابزده

خدا و خرما را با هم خواستن-از دو محل سود بردن-دو سره بار کردن

 

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

دست کسی در کار بودن-شرکت داشتن در کاری

ریش در دست کسی دادن-اختیار خود را به دیگری سپردن-کار خود را به دیگری واگذار کردن

زیر دریایی-کشتی جنگی که می تواند در زیر آب حرکت کند

چسی در کردن-نگا. چسی آمدن

راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن
آستین افشاندن(رقصیدن، انکارنمودن، انعام دادن)
زبر-خشن-غیر لطیف

جهان پهلوان-بزرگ ترین پهلوان دنیا-پهلوان جهان

چماق-چوبدست-گرز

چگور پگوری-خوشگل-جذاب

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت
 

خاله رورو-زنی که به علت چاقی یا آبستنی به زحمت راه می رود
ارزیاب-کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند
خوش جنس-خوش باطن-سلیم النفس
دو دستگی-اختلاف عقیده-عدم اتفاق

درب و داغان شدن

درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

زیر شلواری-زیر جامه

بی همه کس-بی پدر و مادر

 

د ِ ؟-واقعن ؟-راستی ؟
زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

اینجانب(تعبیر گوینده یا نویسنده از خود)

چشته خور-کسی که پس از یک بار کمک گرفتن همیشه توقع کمک دارد

دست به آب-داشتن ادرار-دستشویی-توالت

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

خودسر-گستاخ-سرکش

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

آسمان تا زمین-تفاوت بسیار

 

احدالناس-کسی-فردی
اسباب‌چینی-دسیسه‌چینی-توطئه‌چینی

زیر رکاب کشیدن کسی-کسی را مطیع و تابع ساختن

 

خوش بنیه-سالم و قوی

به زخم خود زدن-دردی را درمان کردن-گوشه ای از گرفتاری خود را سامان دادن

 
پر و پاچه-پا-پاچه
تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

بازتاب-واکنش-برگشت نور-صدا یا حرارت
پا توی کفش کسی کردن-با کسی در افتادن-به آزار کسی برخاستن
آرواره‌ی کسی لق بودن-سرنگهدار نبودن-پرچانه بودن

رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

دل و دماغ نماندن برای کسی-حال و حوصله ای در کسی نبودن

جهود ی-هودی-مقتصد
حلال واری-نگا. خلال وار
جیک-صدا-آواز

 

دوا خور-معتاد به الکل

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن
 

زمزمه کردن-زیر لب خواندن-ترنم کردن

چاله میدانی-صفت آدم های بی ادب و بی فرهنگ

به دل چسبیدن-مطبوع و گوارا بودن

آلاخون (و) والاخون(دربه‌در، سرگردان، آواره)

 

جفت و جلا-تکاپو و تلاش-دوز و کلک

حواس نداشتن-گیج و منگ بودن-حواس پرت بودن

پاچه ورمالیده-بی شرم و پر رو-حقه باز

بالا آمدن گندکاری-برملا شدن افتضاح پنهان شده

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

خوردن حرف-نگا. حرف را خوردن

آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

 

اخت بودن-سازگار و هماهنگ بودن-مانوس بودن

آفتاب‌نشین کردن کسی(کسی را از هستی ساقط کردن، خانه‌خراب کردن)

پی جور شدن-دنبال نمودن-جستجو کردن

دیدن چیزی از چشم کسی-از او دانستن-به حساب او گذاشتن

خاله ماستی-آدم بی اهمیت و بی ارزش

آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

اوستاکار(استادکار، ماهر و مسلط)

درآوردن دلی از عزا-پس از مدت ها گرسنگی غذای مفصل و مطبوعی خوردن-به خوشی و راحتی ساعتی را گذراندن

خون کسی را به جوش آوردن-کسی را بسیار خشمگین ساختن

خدا به دور-پناه بر خدا
خشکبار-میوه های خشک مانند پسته-بادام-گردو و فندق

جایی که عرب نی انداخت-جایی پرت که در آن جا خبری از کسی نمی آید

آینه‌ی کسی بودن-یکسره از کسی تقلید کردن

برو برگرد-چون و چرا

دلسرد-ناامید-مایوس

بد چشم-شور چشم-آن که چشم زخم برساند-مردی که به زنان نامحرم با شهوت بنگرد

آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

خبر چین-سخن چین-جاسوس

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن

خالی کردن تفنگ-شلیک کردن

خِر به خِر گرفتن-گلاویز شدن

حرص زدن-زیاد خواستن-کم صبری کردن

دو شاخ-دارای دو شقه

چاق کردن-سر حال آوردن-درمان کردن

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن

 

جاپیچ-جاکش-دلال محبت

 

خشک خشک توش کردن-در مقابل کسی شدت عمل به خرج دادن-کسی را سخت آزردن

ز ِله-ستوه-عجز

در غورگی مویز شدن-هنوز تازه کار بودن ولی ادعای مهارت و استادی کردن

بازداشتن-منع کردن-مانع شدن

حق به جانب-دارای ظاهر مظلومانه و دروغین

افسار پاره کردن-سرپیچی کردن-یاغی شدن

 

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

حقه به کار بردن-کسی را فریب دادن

 

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

 

حق و حساب دادن-رشوه دادن-آجیل دادن

تکیه کلام-آن چه که در موضوع اثری ندارد ولی پی در پی تکرار کنند

از بام خواندن و از در راندن-خواستن و به بی‌میلی تظاهر کردن

تیز کردن گوش-دقت کردن برای درست شنیدن سخنی مهم

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

دوره کردن-درسی را دوباره و سه باره خواندن-حلقه زدن به دور چیزی یا کسی

چراغانی کردن-جشن گرفتن

خایه-بیضه-جرات

دست را بند کردن-به کاری مشغول کردن

جود-یهودی-حهود

دود از کله ی کسی برخاستن-سخت شگفت زده شدن-حیرت بسیار کردن

بی بخار-بی خاصیت-بی عرضه-ناتوان

خراب کردن-زرد کردن-آلودن لباس-نظم کار چیزی را به هم زدن

خرج تراشی-هزینه درست کردن

در جا زدن-پاها را بدون راه رفتن به نوبت چپ و راست به زمین کوبیدن-ترقی نکردن

 

پا خوردن فرش-نرم و لطبف شدن فرش بر اثر رفت و آمد بر آن

 

جامغولک بازی-حقه بازی-فریب کاری

جُل-پوششی که روی اسب و خر می اندازند-لباس کهنه-میوه های بته ی مرده

دست خوش !-آفرین

 

حبه کردن-دانه دانه کردن
پیه گرگ مالیدن بر کسی-کسی را از چشم دیگران انداختن

پوزه ی کسی را به خاک مالیدن-کسی را شکست دادن

با کله-دانا-چیز فهم-خردمند

رو به قبله کردن-کسی را که درحال مرگ است رو به قبله خواباندن

اقبال کسی به برج ریق بودن-بداقبال بودن
از رو رفتن-خجالت کشیدن-از میدان به‌در رفتن

الف الف کردن-قاچ‌قاچ کردن

 
آستین بر چشم گذاشتن(پنهان گریستن)

حاشیه نشین-تهیدستان ساکن در کناره های شهر

بد عنق-کج خلق-بد اخلاق

بازار پسند-مورد پسند خریدار و فروشنده-قابل فروش

به چشم-اطاعت می شود

افتادن توی هچل(گرفتار دردسر و ناراحتی شدن)

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

چغلی کردن-شکایت کردن

خاکروبه-زباله-آشغال

 

راستی؟-واقعن؟ آیا درست است؟

رفتن به کسی-شبیه بودن به کسی
تریج-آن جاکه آستر درونی جامه با رویه ی آن به هم می پیوندد

دلنگ و دلنگ-صدای زنگ و ناقوس

آشغالی(سپور)

زبان در قفا-زبان پس قفا
بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن

اختلاط کردن-بی‌هدف از این در و آن در گفت‌وگو کردن

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن(کار را به نااهل سپردن)

دستی پز-نانوایی که در خانه نان می پزد
زنده به گور-کسی که در تیره روزی به سر می برد و زندگی اش فرقی با مردن ندارد

 

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

اردک رفتن، غاز آمدن-دست از پا درازتر برگشتن

در دهان افتادن چیزی-مشهور شدن چیزی-فاش شدن-رسوا شدن

چینه-دیوار گلی

اسم درگوشی-نام دوم فرد مسلمان که نام یکی از امامان است

ذِله آمدن-به ستوه آمدن-خسته و عاجز شدن

چُسک-دمپایی-کفش سبک و راحت

چسی درکن-آدم پر مدعا
جز زدن-ناله و زاری کردن

 
جیره بندی-سهم بندی

دخترینه-دختر-مونث

 

آب رفتن زیر پوست کسی(پس از لاغری کمی فربه شدن)

 

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

زاغ گرفتن-مسخره کردن-شیشکی بستن

آجیل مشکل‌گشا-آجیلی که برای گشایش کار می‌خرند و بین مردم متدین پخش می‌کنند

 

چراغ چشمک زن-چراغی که خاموش و روشن می شود
پت و پهن-دارای پهنای بیش از حد-کت و کلفت-گل و گشاد

بشقاب پرنده-سفینه ی بشقاب مانند که از کهکشان آمده است . چیز پرنده ی ناشناس

خورند-لایق-درخور-به اندازه ی-طرفیت

آب شیراز-شراب
خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

زیر سبیلی در کردن-زیر سبیل در کردن

رومیزی-منسوب به میز

حرف های صد تا یک قاز-حرف های بی ارزش و بی معنی

 

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

از چشم افتادن-مورد بی مهری قرار گرفتن-بی‌اعتبار شدن

جانور-کرم شکم و معده

 

پا خوردن-فریب خوردن

ابوقراضه(ابوطیاره)

از قلم انداختن-از یاد بردن-مورد بی‌توجهی قرار دادن

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

زدن به آن راه-خود را به ناآگاهی زدن

حاج بادام-گونه ای شیرینی از آرد و بادام و شکر

جفتک چارکش زدن-کنایه از جفتک زدن

تو گذاشتن-چیزی را مسکوت گذاشتن-از درون دوختن

اما توی کار آوردن(شک و تردید درست کردن، اشکال‌تراشی کردن)

ارزیاب(کسی که بها و ارزش پولی چیزی را تعیین می‌کند)
ختم قرآن کردن-یک بار قرآن را از اول تا آخر خواندن

آسمان سوراخ شدن-رویداد بزرگ پیش آمدن
رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

پاچه گیر-کسی که بی مقدمه کسی را بیازارد

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)

حق نشناس-نا سپاس
آب برداشتن-هدف دیگری در پس کاری وجود داشتن

 

 

دم و دستگاه چیدن-اسباب و آلات چیدن

به تته پته افتادن-به لکنت زبان افتادن

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن
دود چراغ خوردن-زحمت کشیدن-تحمل رنج کردن-استخوان خرد کردن

 

آمد کردن(رخ‌دادن واقعه‌ای خجسته)
اختر در پیراهن کردن-بی قرار کردن

از زور پسی(از روی ناچاری، اجبارن)
چاک زدن-نگا. چاک دادن

پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین

خاطر جمع بودن-مطمئن بودن-یقین داشتن

چپری آمدن-زود آمدن

رفتن توی نخ چیزی یا کسی-چیزی یا کسی را زیر نظر داشتن و پاییدن
پا واکردن-به راه افتادن بچه

 

دسته جمعی-باهم-گروهی

پهلو گرفتن کشتی-به ساحل رسیدن و ایستادن کشتی

حساب سرانگشتی-حساب ساده و روشن

خرچنگ قورباغه-کج و معوج-درهم و برهم

حاشا زدن-انکار کردن امر مسلم

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

دل کسی را زدن-سیر شدن از چیزی-بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

پُک زدن-هر بار کشیدن سیکار و چپق و از این قبیل با نفس عمیق

دست دست کردن-تردید داشتن-وقت کشتن-وقت را هدر دادن

چل نکه-پارچه ای که از انواع پارچه های بریده شده سر هم دوخته شده باشد

 

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)

خدا-بسیار زیاد-فراوان
دور کسی گشتن-قربان صدقه ی کسی رفتن

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن

دان دان شدن-دانه بستن عسل و شیره و روغن و مانند این ها

با حال-آدم سرحال و خوش-چیز یا جای دلپذیر

چشم و گوش باز-کسی که همه چیز را می فهمد-آگاه و با تجربه

 
حاجی من شریک-کسی که خود را داخل کاری می کند و مدعی شراکت می شود

بن بست-کوچه ای که راه در رو نداشته باشد-مشکلی که راه حل نداشته باشد

جرواجر کردن-پاره پاره کردن

خر گردن-گردن کلفت-بی عار
تشنه بودن به خون کسی-خواهان مرگ کسی بودن

حنای کسی رنگ نداشتن-اعتبار نداشتن-دارای نفوذ نبودن

دست پیش را گرفتن-خود را محق وانمود کردن

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

بیرون رفتن-به توالت رفتن

چَک-سیلی-کشید

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

زار-نا به سامان-خراب-بد

بود و نبود-آنچه می تواند وجود داشته باشد-مال و منال-همه ی دارایی

تَفت دادن-کمی سرخ و برشته کردن-بی روغن حرارت دادن

دایی قزی-دختر دایی

چیزی شدن-اهمیت و اعتباری پیدا کردن-به جایی رسیدن

تشت کسی از بام افتادن-رسوا شدن-آشکار شدن راز

بخیه به آبدوغ زدن-کار بی هوده کردن

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

به جهنم-به درک-خوب شد که چنین شد-خوب است که چنین بد است

آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)
بریدن شیر-لخته لخته شدن شیر
دندان شکن-قاطع-محکم

از چپ و راست(از همه سو، از همه جا)

 

تمام وقت-شامل تمام ساعت های کار

چشم چران-کسی که چشمش به دنبال زیبارویان باشد

به چشم آمدن-قابل توجه بودن-ارزش داشتن

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

به حال آوردن-به هوش آوردن-به کسی شور و حال دادن

چشم شور-آن که چشم زخم زند

جهنم-کلامی که آن را به هنگام بی اهمیت دانستن چیزی می گویند

خوش نقش-خوش اقبال-پارچه یا قالی که نقش های زیبا دارد
چشم نداشتن برای دیدن کسی-تحمل نکردن کسی-از کسی بدش آمدن
جای سوزن انداختن نبودن-پر بودن-بسیار شلوغ بودن
پر شر و شور-پر غوغا-پر هیاهو

درخت اگر-امید پوچ و واهی

خبر مرگش-خدا مرگش بدهد

آبِ آب(آبکی، بی‌مایه، بیرنگ)

از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن(ظاهرن به حرفی گوش دادن ولی به آن عمل نکردن)

از خود در آوردن(دروغ‌پردازی کردن)

زرت و زورت-زرت و پرت

بیرونی-مقابل درونی-جایی از خانه که مردان و خدمتگزاران مرد می نشینند

آتش‌بیار معرکه(فتنه‌انگیز میان دو دشمن)

درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)

دو رگه-از دو نژاد محتلف

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

افسرده‌بیان(بی‌هوده و بی‌مزه‌گو)

 

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

خوش ذوق-خوش سلیقه-خوش مشرب

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

جامه شور-رختشوی

اتوکشیده(با سر و وضعی شسته‌ورفته و مرتب)

از کاسه درآمده(بیرون‌زده، ورقلمبیده)

بند را آب دادن-فرصتی را از دست دادن-خود را لو دادن-رسوایی به بار آوردن

به خاطر داشتن-به یاد داشتن-از بر بودن

حرف را خوردن-ناگهان سخن را بریدن و خاموش شدن

تیک تیک-صدای جنبش عقربه ی ساعت

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

دخیل بستن-بستن پارچه ای به ضریح یا سقاخانه به نیت برآمدن حاجتی

بی بخار بودن-بی عرضه بودن-ناتوان بودن

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن

 

 

خیساندن-در آب فرو بردن-در آب گذاشتن-خیس کردن

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

تو پوزی خوردن-تو دهنی خوردن-دمغ شدن-نا امید شدن

دنبه تاو دادن برای کسی-به کسی بی اعتنایی کردن-فخر فروختن به کسی

پیش چشم داشتن-در برابر چشم قرار دادن